ไข้รากสาดใหญ่ ภัยร้ายจากศัตรูตัวจิ๋ว

Typhus (ไทฟัส หรือ ไข้รากสาดใหญ่) เป็นโรคติดเชื้อแบคทีเรียในกลุ่มริกเก็ตเซีย (rickettsia) ซึ่งเป็นแบคทีเรียที่ต้องเพิ่มจำนวนภายในเซลล์โฮสต์ (intracellular bacteria) เป็นโรคติดเชื้อที่มีแมลงเป็นพาหะ (arthropod-borne bacterial infectious disease) แบ่งเป็น 3 ชนิด ตามแบคทีเรียสาเหตุของโรค และแมลงพาหะ ได้แก่

1. Epidemic typhus เกิดจากการติดเชื้อ Rickettsia prowazekii [ริกเก็ตเซีย โพรวาเซกกิไอ] มี เหาที่อยู่ตามขนลำตัวคน (human body louse) เป็นพาหะ ส่วนใหญ่ระบาดในช่วงฤดูหนาว ภัยพิบัติ สงคราม ซึ่งคนมีสุขอนามัยส่วนตัวต่ำ

2. Scrub typhus เกิดจากการติดเชื้อ Orientia tsutsugamushi [โอเรียนเชีย ซูซูกามูชิ] มี ไรอ่อน (mite/chigger) ตามป่าละเมาะ/พุ่มไม้เตี้ยๆ เป็นพาหะ สายเดินป่า/แคมปิ้ง พึงระวัง

3. Murine typhus เกิดจากการติดเชื้อ Rickettsia typhi [ริกเก็ตเซีย ไทฟี] มี หมัดหนู (flea) เป็นพาหะ

อาการของโรคสครับไทฟัส
     ผู้ป่วยจะมีอาการไข้สูง ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตามตัว ไอแห้ง ปวดกระบอกตา ตาแดง ต่อมน้ำเหลืองโตโดยเฉพาะที่อยู่ใกล้แผลที่ถูกไรอ่อนกัด มีผื่นลักษณะนูนแดงละเอียด (Maculopapular rash) ตามลำตัว ซึ่งกระจายไปยังแขน ขา ภายหลังมีไข้ 4-5 วัน ลักษณะเฉพาะของโรค คือ ผิวหนังที่ถูกไรอ่อนกัด อาจพบแผลบุ๋มสีดำรูปร่างกลมออกรีขอบนูนเรียบ ไม่เจ็บ ลักษณะคล้ายแผลถูกบุหรี่จี้ (Eschar) แผลมักอยู่บริเวณขาหนีบ ใต้ร่มผ้า รักแร้ เป็นต้น 

ภาวะแทรกซ้อน
     ภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นจากโรคสครับไทฟัส ได้แก่ ปอดอักเสบ ไตวาย ตับวาย เยื่อหุ้มสมองอักเสบหรือสมองอักเสบ ภาวะการแข็งตัวของเลือดผิดปกติ (Disseminated Intravascular Coagulopathy) กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ และการทำงานของอวัยวะในร่างกายล้มเหลว (Multi-Organ Failure)

 

คำศัพท์

epidemic - ระบาด

scrub - พุ่มไม้เตี้ย ๆ

murine - หนู

 

บทความโดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ชัยสิทธิ์ นิยะสม
อาจารย์ประจำสาขาชีววิทยา
สังกัดคณะวิทยาศาสตร์และนวัตกรรมดิจิทัล มหาวิทยาลัยทักษิณ

ภาพจาก กองโรคติดต่อนำโดยแมลง กระทรวงสาธารณสุข